DUVAR – Stockholm Internasyonal Sulh Araştırmaları Enstitüsü (SIPRI), 2022 yılına ilişkin küresel askeri harcamalar raporunu deklare etti.
DW Türkçe’den Cengiz Özbek’in aktardığı rapora bakılırsa, 2022’de küresel askeri harcamalar bundan önceki yıla kıyasla yüzde 3,7 artarak 2 trilyon 240 milyar dolara ulaştı. Bu meblağ, ülkelerin toplam gayrisafi yurt içi hasılalarının yüzde 2,2’sini oluşturdu. SIPRI raporlarına bakılırsa 2015’ten beri her yıl artan küresel askeri harcamalar, 2022’de üstün dereceli tazelemiş oldu. Küresel askeri harcamaların 2013’ten 2022’ye kadar yüzde 19 arttığı kaydedildi.
Rapor, 2022’de dünya genelinde en fazla askeri harcama meydana getiren ülkeleri de ortaya koydu. Türkiye, 10,6 milyar dolar ile listenin 23’üncü esnasında yer aldı. Bu meblağ, Türkiye’nin 2022’deki gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 1,2’sine karşılık ediyor. Türkiye’nin küresel müdafa harcamalarındaki oranı ise binde 5 oldu.
Rapora bakılırsa, 2022’de Türkiye’nin müdafa harcamaları bundan önceki yıla bakılırsa yüzde 26 azaldı. Böylece Türkiye’nin askeri harcamaları üç yıl üst üste düşmüş oldu.
Raporda, Türkiye’nin 2022’de askeri harcamalarının nominal koşullarda yüzde 28 arttığına, sadece ülkedeki yüksek enflasyonun etkisiyle gerçek olarak yüzde 26’lık düşüş belirlendiğine dikkat çekildi. Bu oranın da Türkiye’nin askeri harcamalarında kaydedilen en büyük senelik düşüşe işaret etmiş olduğu açıklandı.
SIPRI raporunda, devamlı olduğu şeklinde ülkelerin son 10 senelik harcama trendine de yer verildi. Türkiye’nin müdafa harcamalarının 2013 yılından 2022’ye kadar yüzde 15 oranında arttığı görüldü.
Altınbaş Üniversitesi İşletme Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu, Türkiye’nin 2022’deki müdafa harcamalarını, önceki yıllardaki SIPRI raporlarında ortaya koyulan verilerle karşılaştırarak yorumlarken dolar kurunda geçen yıl yaşanmış olan artış ve enflasyona dikkat çekti.
Kozanoğlu, DW Türkçe’ye yapmış olduğu değerlendirmede, “SIPRI’ye bakılırsa Türkiye’nin askeri harcamaları 2019’da 20,4 milyar dolarla zirve yaptıktan sonrasında 2020’de 17, 2021’de 15,5 ve 2022’de 10,6 milyar dolara geriledi. 2022’de averaj dolar kuru yüzde 86 arttı. Bunun sonucu TL bazındaki yüzde 28’lik nominal artış, enflasyonun arkasında kalıyor. Zira 2022 averaj enflasyonu yüzde 72,32’di. Demek ki TL bazında da gerçek bir gerileme söz mevzusu” dedi.
Müdafa harcamaları üstüne araştırmaları bulunan Prof. Dr. Gülay Günlük Şenesen de Türkiye’de son yıllarda kur artış oranlarının enflasyonun üstünde seyrettiğini, dolayısıyla dolar cinsinden değerlerde düşüşün “oldukca daha keskin” bulunduğunu altını çizdi.
SSDF FAKTÖRÜ
Şenesen ek olarak, Türkiye’nin SIPRI tarafınca 10,6 milyar olarak hesaplanan askeri harcamalarının içinde muhtemelen yalnız bütçeden değil, Müdafa Sanayii Destekleme Fonu’ndan (SSDF) meydana getirilen harcamaların da yer aldığına dikkat çekti.
SSDF, 1985 senesinde Türk Silahlı Kuvvetleri’nin modernizasyonunun sağlanması ve Türkiye’de çağdaş müdafa sanayiinin kurulması için lüzumlu kaynağın, genel bütçe haricinde sürekli ve istikrarlı bir halde temini amacıyla Merkez Bankası nezdinde emrinde kuruldu.
Cumhurbaşkanlığı Müdafa Sanayii Başkanlığının etkinlik raporlarında yer edinen bilgiye bakılırsa, AKP iktidarı döneminde meydana getirilen kanun değişimleri ile Güvenlik Genel Müdürlüğü ve Ulusal İstihbarat Teşkilatının danışma ve güvenliğe ilişkin tedarik taleplerinin de bu fondan karşılanması sağlanıyor. Müdafa Sanayii İcra Komitesi kararları kapsamında harcanan SSDF, TSK ve öteki güvenlik güçlerinin ihtiyaçlarının “süratli bir halde” tedarikini sağlamak suretiyle oluşturulan “etkin ve esnek” sistemin temel mekanizmalarından biri olarak tanımlanıyor.
Bu fondan meydana getirilen harcamalara ilişkin veriler ise “gizli saklı” olduğu sebebi öne sürülerek kamuoyuna açıklanmıyor.
EN ÇOK ABD HARCADI
SIPRI’nin 2022 raporuna bakılırsa, en fazla askeri harcama meydana getiren ülke ise gene açık ara ABD Birleşik Devletleri (ABD) oldu. Küresel askeri harcamaların yüzde 39’u ABD tarafınca yapılmış oldu. ABD’nin 2022’de asker harcamaları yüzde 0,7 artarak 877 milyar dolara terfi etti. ABD’nin gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 3,5’ine denk gelen bu tutarın içinde, Ukrayna’ya meydana getirilen ve 19 milyar doları bulmuş olduğu tahmin edilen askeri yardım da yer aldı.
ABD’yi bu yıl da Çin izledi. Çin’in askeri harcamaları bundan önceki yıla kıyasla yüzde 4,2 artarak 292 milyar dolar oldu. Bu meblağ, askeri harcamalarını 28 senedir üst üste artıran Çin’in 2022’deki gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 1,6’sına karşılık ediyor.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Müdafa Bakanı Sergey ŞoyguFotoğraf: Russian Look/Kremlin Pool/picture allianceUkrayna’yı işgalinin peşinden müdafa harcamalarını artıran Rusya ise listede iki basamak yükselerek üçüncü sırada yer aldı. Rusya, müdafa harcamalarını 2022’de 2021 yılına kıyasla yüzde 9,2 artırarak 86,4 milyar dolara çıkardı. Bu meblağ, Rusya’nın 2022’deki gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 4,1’ine denk geliyor.
Müdafa harcamalarını yüzde 6 artırarak 81,4 milyar dolara yükselten Hindistan dördüncü, yüzde 16’lık artışla 75 milyar dolar harcayan ve 2022’de listede üç basamak yıkarı çıkan Suudi Arabistan ise beşinci sırada yer aldı.
Küresel askeri harcamaların yüzde 63’ü, listenin ilk beş sırasındaki ülkeler tarafınca yapılmış oldu.
Almanya gene yedinci sırada
ALMANYA YİNE YEDİNCİ SIRADA
Müdafa harcamalarını 2021’e kıyasla yüzde 2,3 artıran Almanya ise 55,8 milyar dolar ile yedinci sıradaki yerini korudu.
Bu meblağ, Almanya’nın 2022’deki gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 1,4’üne karşılık ediyor. Almanya’nın son 10 yıldaki askeri harcamalarını üçte bir oranında artırdığı görüldü.
UKRAYNA ETKİSİ
Askeri harcamaların 2022’deki artışında Rusya’nın Ukrayna işgali mühim rol oynadı.
Avrupa’da askeri harcamalar 2022 senesinde yüzde 13 arttı. Bu, Avrupa’da Soğuk Cenk sürecinin peşinden kaydedilen en büyük senelik artış oldu. Bu alışılmadık artışta, savaşan taraflar Rusya ve Ukrayna’nın askeri harcamalarında ciddi oranda artışa gitmelerinin yanı sıra öteki birçok Avrupa ülkesinin de 2022’de işgalin peşinden askeri bütçelerini çoğaltması etkili oldu.
Ortadoğu ülkeleri askeri harcamalarını yüzde 3,2 artırırken Asya ve Okyanusya ülkelerinin harcamalarındaki artış yüzde 2,7 oldu.
Askeri harcamalarını oran olarak en oldukca artıran ülke Ukrayna oldu. Ukrayna’nın 2022’deki askeri harcamaları yüzde 640’lık artışla 44 milyar dolar oldu. Bu meblağ, Ukrayna’ya harp sebebiyle meydana getirilen ve 30 milyar dolar olarak hesaplanan internasyonal mali yardımı içermiyor. 44 milyar dolarlık askeri harcama, SIPRI listelerinde ilk kez ilk 15’e giren Ukrayna’nın 2022’deki gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 34’üne denk geliyor.
Askeri harcama yükü en fazla olan ülkeler sıralamasında ilk basamakta yer edinen Ukrayna’yı Suudi Arabistan izledi. Suudi Arabistan’ın 2022’de askeri harcamalarının oranı, gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 7,4’üne karşılık etti. (DW Türkçe)